Τα έργα και οι ημέρες
του Μανόλη Καρέλλη
Του Κώστα Τριγώνη
Παρακολουθώ από χθές, όλα όσα γράφονται και λέγονται, με αφορμή την αναχώρηση του Μανόλη (προσοχή στο όμικρον, γιατί το ωμέγα τον έκανε έξαλλο) Καρέλλη για την Αχερουσία. Η απώλειά του, όπως ήταν φυσικό, δεν πέρασε καθόλου απαρατήρητη. Οι περισσότεροι έχουν κάτι να σημειώσουν για το βίο και την πολιτεία του. Άλλοι περιορίζονται στην έκφραση των συλλυπητηρίων τους ή εύχονται το χιλιοειπωμένο «ας είναι ελαφρό το χώμα που θα τον σκεπάσει». Το βέβαιον είναι πως θα ακολουθήσει, τις επόμενες μέρες, ένα πλήθος γραπτών για τον εκλιπόντα, από τους λεγόμενους «επώνυμους», είτε αυτοί είναι παράγοντες του δημόσιου βίου, είτε άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών.
Ως άνθρωπος που έζησα πλάι του μια μακρά χρονική περίοδο, που ξεπέρασε τα είκοσι χρόνια, έχω κι εγώ υποχρέωση να μιλήσω και να γράψω, για τον άνθρωπο που μοιραία σημάδεψε τη ζωή όσων βρέθηκαν δίπλα του, άρα και τη δική μου ζωή. Υπάρχει όμως εδώ ένα πρόβλημα, που με απασχολεί. Ποιο πνεύμα πρέπει να διαπνέει το δικό μου γραπτό; Το δικό μου, που είναι από απλό έως απλοϊκό; Ή το δικό του, το εκρηκτικό, το απότομο, το αλληγορικό, το πολυσύνθετο, που εγώ το ήξερα καλά, αφού το έζησα από πρώτο χέρι, τόσα χρόνια; Αν ήταν δυνατό να ρωτούσα τον ίδιο, θα μου συνιστούσε ανεπιφύλακτα : «Γράψε αυτά που πρέπει να γράψεις, χωρίς να μου χαρίσεις ούτε ένα γράμμα, ούτε ένα κόμμα, ούτε μια τελεία».
Απεχθανόταν, ο Καρέλλης, τις «αγιογραφίες». Δεν του άρεσαν τα φτιασιδώματα. Ο ίδιος δεν χαρίστηκε ποτέ, σε κανέναν. Έτσι ήθελε τουλάχιστο να πιστεύει ο ίδιος, έτσι να πιστεύουν και οι άλλοι για κείνον. Χλεύαζε, αν δεν μισούσε, τη φράση «ο αποθανών δεδικαίωται (από της αμαρτίας)». Υπήρξαν μάλιστα περιπτώσεις, που την αντίθεσή του αυτή, την αποτύπωσε στο χαρτί. Όχι για να κηλιδώσει τη μνήμη αποθανόντωναλλά «για να τά έχει καλά ο ίδιος με τη συνείδησή του», όπως συνήθιζε να δικαιολογείται σ’ όσους τον κατέκριναν γι’ αυτό…
Η μεγάλη αλήθεια είναι πως ο Καρέλλης είχε πάντα το θάρρος της γνώμης του. Είχε γνώμη, είχε άποψη για όλα. Και την εξέφραζε, με τρόπο απόλυτο, αυστηρό, οξύ, παθιασμένο, απότομο. Χωρίς να αιφνιδιάζει, αφού όλοι ήξεραν τον τρόπο της σκέψης και της αντίδρασής του. Αυτός κυρίως ήταν και ο λόγος που γεννούσε αντιπάθειες. Αν και δίπλα στο γραφείο του υπήρχε πάντοτε χαλί, δεν εύρισκες ποτέ χωμένο κάτι από κάτω… Αλλά, αυτός ο συγκεκριμένος τρόπος, βίαιος πολλές φορές, που δημοσιοποιούσε τις σκέψεις και τις απόψεις του, του χάρισε και την αναγνώριση ως δημοσιογράφου υπερασπιστή της αλήθειας, της δικής του αλήθειας.
Ήταν άνθρωπος πολυδιαβασμένος. Καλλιεργημένος, όπως λέμε. Του άρεσε πολύ να διαβάζει. Και μακάριζε γι’ αυτό, τον αείμνηστο θείο του Μηνά Νικηφοράκη, που «από μικρός τον έκανε να αγαπήσει το διάβασμα». Διάβαζε τα πάντα. Και είχε τη μανία να μουτζουρώνει τις σελίδες των βιβλίων με τις σημειώσεις και τα σχόλιά του. Σπάνια γλύτωνε σελίδα, οποιουδήποτε βιβλίου, από τα ορνιθοσκαλίσματά του. Μεγάλο πρόβλημα αυτό! Ήταν απίστευτα δυσανάγνωστα τα γραφτά του. Μαρτυρούσαν οι δύστυχοι οι λινοτύπες, που δε μπορούσαν να ξεκαθαρίσουν τις λέξεις, κι έπρεπε να κάνουν διαρκώς συσκέψεις στο τυπογραφείο, για να βγάλουν νόημα από τα συμφραζόμενα…
Τι κι αν πήρε το πτυχίο της Νομικής; Άδικος ήταν ο κόπος του, ποτέ δεν δικηγόρησε. Από τους δύσκολους καιρούς των αρχών της δεκαετίας του ΄60, στρατεύθηκε στη δημοσιογραφία, αρχικά με το «Κρητικό Φως» του Θανάση Σκουλά, και στη συνέχεια με την έκδοση της «Αλλαγής», το 1961. Της εφημερίδας που, από τη μια τον ανέδειξε πολιτικά, από την άλλη όμως του καταβρόχθισε μια σειρά αστικών και αγροτικών ακινήτων, που θυσιάστηκαν για αγορές τυπογραφικών μηχανημάτων ή για πληρωμή δικαστικών εξόδων…
Στον Ανένδοτο αγώνα, ο Καρέλλης συστρατεύθηκε στο πλευρό του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, ο οποίος τον θεωρούσε τότε ως τον άνθρωπό του στο Ηράκλειο. Η αποστασία όμως τους έφερε απέναντι, σ’ όλα τα χρόνια που ακολούθησαν, πριν και μετά τη χούντα. Για την περίοδο της χούντας, είναι τόσα πολλά αυτά που μπορεί να γραφτούν για τον Καρέλλη, που μόνο ένα πολυσέλιδο βιβλίο θα μπορούσε να χωρέσει. Ας σημειώσω εγώ μια απλή μαρτυρία, που μου έλεγε και μου ξανάλεγε ο μακαρίτης Αντώνης Πουλάκης, που ήταν πιεστής της «Αλλαγής» το 1967. Αντιλήφθηκε «περίεργες κινήσεις ασφαλιτών», αυτή τη μοιραίανύχτα, ώσπου κατάλαβε πως ήθελαν να συλλάβουν τον Καρέλλη. Σταμάτησε τότε το πιεστήριο, κι έτρεξε στο σπίτι που έμενε ο εκδότης του, κάπου στην οδό Μονής Καρδιωτίσσης. Βρόντηξε την πόρτα, τον ξύπνησε, τον ενημέρωσε και του έδωσε την ευκαιρία να εξαφανιστεί πριν τον συλλάβουν, κάτι που έγινε λίγες βδομάδες αργότερα. Συνελήφθη, δικάστηκε, φυλακίστηκε στο Ιτζεδίν των Χανίων, κι όταν αποφυλακίστηκε, μπόρεσε να φύγει για τον Καναδά…
Επέστρεψε στο Ηράκλειο τον Αύγουστο του 1974. Της άφιξής του, προηγήθηκε η φήμη του αντιστασιακού δημοσιογράφου, που όλοι τον περίμεναν για να επανεκδόσει την «Αλλαγή», κάτι που έγινε τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου, με υποτυπώδη μέσα. Η εκτύπωση γινόταν στο πιεστήριο της Συνεργατικής των Τυπογράφων, στη στοά Μουρτζή, όπου ο Καρέλλης έστησε και το πολιτικό του γραφείο, ως υποψήφιος βουλευτής του ΠΑΣΟΚ.
Από την πρώτη μέρα επανέκδοσης της «Αλλαγής», ο Καρέλλης έδωσε και το προσωπικό, μεταχουντικό στίγμα του. Μέγας διώκτης όλων όσοι είχαν έστω και την παραμικρή σχέση με τη χούντα, τάραξε τα λιμνάζοντα νερά του Ηρακλείου, λειτουργώντας περίπου σαν αυτόκλητος δικαστής. Πολλές αναφορές του, οι περισσότερες ίσως, ήταν αντικειμενικές και δίκαιες. Μοιραία όμως δεν μπόρεσε να αποφύγει υπερβολές και λάθη, που τον έφεραν αντιμέτωπο με μια μεγάλη μερίδα συντοπιτών του, κάτι που είχε συνέπειες στη μετέπειτα πολιτική του πορεία, όπως και στην κυκλοφορία της «Αλλαγής». Συνέπειες, βέβαια, που ουδέποτε υπολόγισε…
Βουλευτής δεν κατόρθωσε να εκλεγεί. Βρήκε όμως το δρόμο του, στην Αυτοδιοίκηση. Το 1975, οι κεντροαριστερές δυνάμεις τον εξέλεξαν Δήμαρχο Ηρακλείου. Παρέλαβε ένα Δήμο μικρό και απαξιωμένο, για να τον αλλάξει βαθμιαία, να τον εκσυγχρονίσει και να τον παραδώσει, το 1989, ως ένα από τους πιο σοβαρούς και αξιόλογους οργανισμούς της ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Αξιώθηκε να περιστοιχίζεται απόπολύ ικανούς συνεργάτες, που βοήθησαν πολύ στην πολύπλευρη αναβάθμιση του Δήμου Ηρακλείου και στην ενίσχυση του ρόλου του. Τα έργα και οι ημέρες του Καρέλλη στο Δήμο Ηρακλείου, δε μπορεί να συμπτυχθούν σε ένα γραπτό όπως το σημερινό. Αυτό που μπορεί να σημειωθεί εδώ, είναι πως επί των ημερών του τέθηκαν ισχυρές βάσεις ανάπτυξης του Δήμου Ηρακλείου, σ΄ όλους τους τομείς. Δεν ενισχύθηκαν απλώς οι υποδομές, αλλά δημιουργήθηκαν εξ υπαρχής, αφού οι περισσότερες ήταν ανύπαρκτες. Πάντα με τη σύμπραξη άξιων συνεργατών, ανθρώπων που αγαπούσαν το Ηράκλειο και είχαν όραμα γι’ αυτή την ιστορική πόλη.
Το 1989, πίστεψε πως ο ρόλος του στην Αυτοδιοίκηση ολοκληρώθηκε. Με τον τρόπο που τότε συγκροτούνταν τα ευρωψηφοδέλτια, βρέθηκε στη 10η θέση, ενώ εκλόγιμες ήταν οι εννέα προηγούμενες… Κατόπιν αυτού, επέστρεψε στην «Αλλαγή», και στην Ευρωβουλή πήγε μόνο όταν παραιτήθηκε ο Γιώργος Ρωμαίος από ευρωβουλευτής για να γίνει υπουργός Δημόσιας Τάξης. Θήτευσε για λίγους μόνο μήνες στις Βρυξέλλες, που όμως του έδωσαν την ευκαιρία να αναπτύξει τις δυνατότητές του, με ένα μεγάλο αριθμό ουσιαστικών παρεμβάσεων, τόσες που δεν είναι σε θέση να κάνουν άλλοι ευρωβουλευτές στα πέντε χρόνια της θητείας τους.
Θα μπορούσε ο Καρέλλης να ενισχύσει τη θέση του μέσα στο τότε ΠΑΣΟΚ και να γίνει «μόνιμος» ευρωβουλευτής, ακόμα και υπουργός. Μοναδικό εμπόδιο σ’ αυτά, στάθηκε ο χαρακτήρας και η νοοτροπία του. Ένα μόνο παράδειγμα αναφέρω: Τις παραμονές που ο Ανδρέας Παπανδρέου συγκροτούσε τη λίστα των υποψήφιων ευρωβουλευτών του, έχοντας δίπλα του τη Μιμή, τον Τσοχατζόπουλο και τους άλλους, γνωστούς πρωτοκλασάτους αστέρες του «κινήματος», ο Καρέλλης συνέταξε και απέστειλε στην Εκάλη ένα περίπου λίβελο κατά της τακτικής και της πρακτικής του Ανδρέα! Ίσως το έκανε, επειδή πληροφορήθηκε πως δεν θα συμπεριλαμβανόταν στις εκλόγιμες θέσεις. Όποιος όμως κι αν ήταν ο λόγος, τέτοιο κείμενο δεν στέλνεις σε κείνον που κάνει τις επιλογές των ευρωβουλευτών του, και μάλιστα την ώρα που τις κάνει… Εκτός κι είσαι ο Καρέλλης!
Από τότε κι ύστερα, ακολούθησε ο μοναχικός δρόμος της ιδιώτευσης. Το 1997 πούλησε και την «Αλλαγή», οπότε βρέθηκαν και τα γραπτά του χωρίς στέγη… Περιορίστηκε στην κριτική των άλλων, από τις στήλες του τοπικού Τύπου, και στην έκδοση κάποιων βιβλίων, που δεν αντιπροσώπευαν πάντως και δεν εξέφραζαν απόλυτα τις συγγραφικές δυνατότητές του. Αιτία, μάλλον το γεγονός πως ήταν «χούρδος», δεν ήταν καθόλου καλός στην αρχειοθέτηση του υλικού που κατά καιρούς αποθησαύριζε, κυρίως μόνο στην ισχυρή μνήμη του. Αυτό το καταλάβαινες αν έβλεπες το γραφείο του, όπου ήταν από δύσκολο έως αδύνατο ακόμα και για τον ίδιο να βρεί το χαρτί που γύρευε…
Η αλήθεια είναι πως ο Καρέλλης θα μπορούσε, αν δεν τον εμπόδιζε η νοοτροπία και ο χαρακτήρας του, να είχε πολύ αξιολογότερη πολιτική παρουσία και πορεία. Το γιατί περιορίστηκε μέχρι εκεί που έφτασε, μπορεί να ερμηνευτεί ποικιλοτρόπως. Ο ίδιος, σε κατ΄ ιδίαν συζητήσεις του, χρησιμοποιούσε μια φράση που έλεγε πως «δεν φιλούσε ποτέ κατουρημένες ποδιές». Άλλοι πάλι, αποδίδουν την πεπερασμένη πολιτική πορεία του κυρίως στο δύσκολο, δύστροπο και απόλυτο χαρακτήρα του, στον εγωισμό του, ακόμα και την «αχαριστία του απέναντι στον πολιτικό φορέα που τον ανέδειξε». Δεδομένων των αδυναμιών του, δεν είναι καθόλου αμελητέο το γεγονός ότι υπηρέτησε για δέκα τέσσερα ολόκληρα χρόνια την πόλη του Ηρακλείου και την Αυτοδιοίκηση, στην οποία πίστευε με το γνωστό πάθος που τον διέκρινε. Σίγουρα δεν πρόσφερε στον τόπο του όλα όσα θα μπορούσε και είχε τις δυνατότητες να προσφέρει. Όσα πάντως περιλαμβάνονται στο ενεργητικό του, θεωρούνται και είναι σημαντικά. Και, τελικά, το πέρασμά του από τούτο το δύσκολο κόσμο, δε μπορεί παρά να κριθεί με θετικό πρόσημο.
