Είναι οι Κρητικοί ελαιοπαραγωγοί πρόθυμοι να υιοθετήσουν κλιματικά «ευφυή» σχέδια καλλιέργειας;
Είναι οι Κρητικοί ελαιοπαραγωγοί πρόθυμοι να υιοθετήσουν κλιματικά «ευφυή» σχέδια καλλιέργειας;
Στη μελέτη ο Δρ Νεκτάριος Κουργιαλάς, από τον Δεκέμβριο του 2023 έως τον Ιανουάριο του 2024, ζήτησε από 150 ελαιοπαραγωγούς στην Κρήτη να υποδείξουν ποιο σύνολο πρακτικών WEFE Nexus είναι πιο πιθανό και ποιο λιγότερο πιθανό να υιοθετήσουν, λαμβάνοντας υπόψη το κόστος υιοθέτησης και την πιθανή αύξηση της παραγωγής.
Τι είναι όμως το πλαίσιο WEFE Nexus (Water-Energy-Food-Ecosystems);
Με μια φράση: μια δύσκολη εξίσωση!
Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός της Γης τετραπλασιάστηκε σε λιγότερο από 100 χρόνια και αναμένεται να φτάσει τα 9 δισεκατομμύρια έως το 2050. Αυτό, σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ, σημαίνει ότι θα πρέπει να παραγάγουμε 60% περισσότερα τρόφιμα από ό,τι πριν από μια 20ετία, σε ένα έδαφος που υποβαθμίζεται, που μειώνονται οι υδάτινοι πόροι και που επηρεάζεται από την κλιματική αλλαγή.Και δεν είναι μόνο αυτό. Μέχρι το 2035 θα χρειαζόμαστε 50% περισσότερη ενέργεια και 55% περισσότερο νερό μέχρι το 2050, ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής και της αύξησης του πληθυσμού. Σήμερα, η γεωργία καταναλώνει το 72% των παγκόσμιων πόρων. Γίνεται σαφές ότι η επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) των Ηνωμένων Εθνών θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο με τον οποίο θα διαχειριστούμε την εξίσωση Έδαφος-Νερό-Καλλιέργεια-Ενέργεια (Soil–Water–Crop–Energy Nexus).
«Δεν αρκεί απλά να προσαρμοστεί η γεωργία, αλλά να γίνει πιο βιώσιμη και ανθεκτική μέσα σε αυτό που αποκαλούμε κλιματική πολυπλοκότητα, με συχνότερα και εντονότερα ακραία καιρικά φαινόμενα, με διάβρωση του εδάφους, με προσβολές από επιβλαβείς οργανισμούς και με αυξημένη ενεργειακή ζήτηση-συνδυασμένες δηλαδή επιδράσεις που καθιστούν τα γεωργικά συστήματα πολύ πιο απρόβλεπτα. Η σύνδεση Εδάφους–Νερού–Καλλιέργειας–Ενέργειας (SWCE Nexus) προσφέρει ένα χρήσιμο πλαίσιο για τη δημιουργία πιο προσαρμοστικών γεωργικών συστημάτων που διατηρούν τόσο την παραγωγικότητα όσο και τη βιωσιμότητά τους», μου λέει από την Úbeda της Ισπανίας όπου βρίσκεται ο Νεκτάριος Κουργιαλάς, Κύριος Ερευνητής στο Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου του ΕΛΓΟ- ΔΗΜΗΤΡΑ στα Χανιά της Κρήτης.
Το ερώτημα είναι βέβαια, αν μπορούν και με ποιο τρόπο τέτοιες ολοκληρωμένες προσεγγίσεις να μετασχηματίσουν τα γεωργικά συστήματα ώστε να ανταποκριθούν σε αυτή τη νέα πραγματικότητα;
«Η προσέγγιση Nexus βασίζεται στη χρήση των πόρων κατά τέτοιο τρόπο ώστε να συμβιβάζονται με τον βέλτιστο τρόπο τα συμφέροντα των τεσσάρων παραγόντων (Έδαφος-Νερό-Καλλιέργεια-Ενέργεια) και των ενδιαφερόμενων μερών, να αξιοποιούνται οι υπάρχουσες ευκαιρίες και να διερευνώνται οι αναδυόμενες, να αποτρέπονται οι συγκρούσεις και να διατηρούνται τα οικοσυστήματα με σεβασμό στα όρια του πλανήτη», συμπληρώνει ο Έλληνας επιστήμονας, ο οποίος, ανάμεσα σε άλλα, μελετά την εφαρμογή του πλαισίου Nexus στην ελαιοπαραγωγή.
Αυτό παρουσίασε πρόσφατα και στο Διεθνές Συνέδριο για τη Βιωσιμότητα στην Ελαιοκαλλιέργεια στην Ισπανία. Το πώς μπορεί η «έξυπνη» διαχείριση του νερού στον γεωργικό τομέα να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της κλιματικής μεταβλητότητας, μέσα από επιτυχημένα παραδείγματα εφαρμογής Nexus στην καλλιέργεια της ελιάς, με πρώτο αυτό του Μαρόκου.
«Το Μαρόκο είναι μια ημι-άνυδρη περιοχή με έλλειψη νερού, με υψηλό ενεργειακό κόστος και με αναποτελεσματικά συστήματα άρδευσης, όπου οι αγρότες χρησιμοποιούν παραδοσιακά δαπανηρές και ρυπογόνες αντλίες ντίζελ για την άρδευση. Σε αυτή την περίπτωση, η παρέμβαση συνδύασε δύο ενέργειες, την αντικατάσταση των αντλιών ντίζελ με ηλιακή ενέργεια και την εγκατάσταση συστημάτων στάγδην άρδευσης. Αυτό όχι μόνο εξοικονόμησε ενέργεια, αλλά και παρείχε το νερό απευθείας στα ελαιοτεμάχια.
Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά, η απόδοση των ελαιώνων αυξήθηκε, η εξοικονόμηση νερού έφτασε έως και 60%, το κόστος των καυσίμων μειώθηκε και οι εκπομπές CO₂ περιορίστηκαν σημαντικά. Με βάση αυτή την προσέγγιση, περισσότερα από 100.000 εκτάρια αγροτικής γης αναζωογονήθηκαν, αποδεικνύοντας τη δυναμική συνέργεια των λύσεων νερού και ενέργειας», αναφέρει ο Δρ Κουργιαλάς, που και φέτος (για 4η συνεχή χρονιά) συμπεριλαμβάνεται στη λίστα με τους κορυφαίους (top 2%) επιστήμονες παγκοσμίως σύμφωνα με το Αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Stanford.
Σύμφωνα με τον ίδιο, ο συνδυασμός ηλιακής ενέργειας και αποδοτικών τεχνολογιών άρδευσης επιφέρει ουσιαστικά οφέλη, όχι μόνο στην εξοικονόμηση νερού και ενέργειας, αλλά και στις αποδόσεις των ελαιόδεντρων.
Επιπλέον, συστήματα συμβουλευτικής, ψηφιακές πλατφόρμες και τεχνολογίες IoT μπορούν να προσαρμόσουν την άρδευση στις ανάγκες κάθε αγρού και να βελτιώνουν την ποσότητα και την ποιότητα του ελαιοκάρπου. Ακόμα, οι πρακτικές εδαφικής διαχείρισης σε συνδυασμό με τεχνολογίες νερού και ενέργειας, πολλαπλασιάζουν τα οφέλη, μειώνοντας τη διάβρωση και βελτιώνοντας τη συγκράτηση νερού.
Οι ελαιοκαλλιεργητές της Κρήτης
Πίσω στην Ελλάδα, οι ελαιοκαλλιεργητές της Κρήτης, σύμφωνα με τη μελέτη του Δρα Κουργιαλά, προτιμούν να υιοθετούν λιγότερο τεχνολογικά απαιτητικές πρακτικές του Nexus και περισσότερο κοινές και παραδοσιακές, όπως το κλάδεμα. Το αναμενόμενο θετικό αποτέλεσμα του κλαδέματος, δηλαδή η μείωση της απώλειας νερού μέσω της διαπνοής, αποδίδει την υψηλότερη θετική οριακή χρησιμότητα για τους ελαιοπαραγωγούς που συμμετείχαν στην έρευνα.
Στη μελέτη προσδιορίστηκαν τρείς ομάδες αγροτών, οι παραδοσιακοί, οι μεταβατικοί και οι περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένοι ελαιοπαραγωγοί, με έναν αξιοσημείωτο βαθμό ετερογένειας ως προς τις προτιμήσεις τους αναφορικά με τις καλλιεργητικές πρακτικές.
Οι παραδοσιακοί ελαιοπαραγωγοί (50% του δείγματος), κατά μέσο όρο, δεν συμμετέχουν σε αγροπεριβαλλοντικά προγράμματα, δείχνουν τη λιγότερη ανησυχία για την κλιματική αλλαγή και καταφεύγουν λιγότερο σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και σε βιολογικό έλεγχο παρασίτων.
Αυτή η ομάδα παραγωγών βασίζεται αισθητά σε υπηρεσίες επέκτασης και σε γεωργικές επιδοτήσεις. Οι ελαιοπαραγωγοί που βρίσκονται σε μετάβαση (20%) έχουν, κατά μέσο όρο, τη χαμηλότερη ανθεκτικότητα στον κίνδυνο και στην πλειοψηφία τους είναι γυναίκες, νεότερες και λιγότερο έμπειρες στην παραγωγή ελιάς συγκριτικά με τις άλλες δύο ομάδες αγροτών. Αυτή η ομάδα ανησυχεί περισσότερο για την κλιματική αλλαγή σε σύγκριση με τους παραδοσιακούς αγρότες, και μεταξύ αυτών, ένας σημαντικός αριθμός χρησιμοποιεί ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και βιολογικό έλεγχο παρασίτων, όπως επίσης, συμμετέχει σε αγροπεριβαλλοντικά προγράμματα.
Τέλος, οι περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένοι ελαιοπαραγωγοί (30%) δείχνουν τη μεγαλύτερη ανησυχία για την κλιματική αλλαγή, συμμετέχουν σε αγροπεριβαλλοντικά προγράμματα και υιοθετούν φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές, όπως ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, βιολογικό έλεγχο παρασίτων και λύσεις για την εξοικονόμηση νερού ή ενέργειας. Αυτή η ομάδα παραγωγών, κατά μέσο όρο, έχει υψηλότερη ανθεκτικότητα στον κίνδυνο, περισσότερα χρόνια εκπαίδευσης και, συγκριτικά με τις άλλες δύο ομάδες ελαιοπαραγωγών, διαχειρίζεται, κατά μέσο όρο, περισσότερα αγροτεμάχια, καθώς είναι πιο πιθανό να βασίζεται στην ελαιοκαλλιέργεια ως κύρια πηγή του εισοδήματός τους.
Ο Δρ Κουργιαλάς αναγνωρίζει τα εμπόδια στην πρακτική εφαρμογή του πλαισίου Εδάφους–Νερού–Καλλιέργειας–Ενέργειας, με πρώτο τον ανεπαρκή έως ανύπαρκτο συντονισμό διαφορετικών φορέων, το υψηλό κόστος, αφού η υιοθέτηση πολλών τεχνολογιών απαιτεί μεγάλα επενδυτικά κεφάλαια που οι μικροκαλλιεργητές δυσκολεύονται να αντέξουν οικονομικά, αλλά και τα κενά δεδομένων και οι ανεπαρκείς μέθοδοι παρακολούθησης.
«Κοιτάζοντας μπροστά και για να ξεπεράσουμε αυτά τα εμπόδια, το πρώτο που απαιτείται είναι η συνεργασία μεταξύ ερευνητικών ομάδων (εδαφολόγων, υδρολόγων, ειδικών στην ενέργεια, οικονομολόγων και κοινωνικών επιστημόνων), αλλά και συμμετοχή των αγροτών και των τοπικών κοινοτήτων, καθώς η γνώση και η εμπειρία τους είναι απαραίτητες για τον σχεδιασμό πρακτικών λύσεων. Επιπλέον, χρειάζονται καλύτερα δεδομένα και συστήματα παρακολούθησης μεγάλης διάρκειας που να καλύπτουν συνδυαστικά έδαφος, νερό, καλλιέργειες και ενέργεια. Νέα εργαλεία, όπως η τηλεπισκόπηση και οι τεχνολογίες IoT (π.χ. ευφυής άρδευση) μπορούν να βοηθήσουν αρκεί να είναι απλά στη χρήση και οικονομικά. Τέλος, οι πολιτικές πρέπει να δώσουν τα σωστά κίνητρα και να ενισχύσουν βιώσιμα ολοκληρωμένα συστήματα και όχι μεμονωμένες πρακτικές», αναφέρει ο Έλληνας επιστήμονας, ο οποίος πιστεύει πως οι ολοκληρωμένες λύσεις μπορούν πραγματικά να αποδώσουν.
Τέτοιες λύσεις αναζητά τώρα μέσω του καινούργιου ευρωπαϊκού έργου «DIG.I.WATER - Καινοτόμες ψηφιακές υπηρεσίες σε επίπεδο αγροτεμαχίου ως στρατηγικές βέλτιστης προσαρμογής των καλλιεργειών στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε σχέση με το νερό» που μόλις ξεκίνησε.
Το διετές έργο που συντονίζει ο ίδιος εκπροσωπώντας τον ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ χρηματοδοτείται με €1.085.391,97 από το Πρόγραμμα Συνεργασίας Interreg VI-A «Ελλάδα-Κύπρος 2021-2027», με συγχρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΤΠΑ) και από Εθνικούς Πόρους της Ελλάδας και της Κύπρου και αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της στενής διακρατικής συνεργασίας για την ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων στη γεωργία.
«Το DIG.I.WATER θα προσφέρει ένα διαδικτυακό σύστημα ελεύθερης πρόσβασης σε αγρότες, τοπικές αρχές και φορείς λήψης αποφάσεων που θα ενισχύσει τη βιώσιμη διαχείριση του νερού σε τρεις περιοχές που πλήττονται από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, την Κρήτη, την Κύπρο και νησιά του Αιγαίου», εξηγεί ο Δρ Κουργιαλάς.
Χάρη στο έργο, οι χρήστες σε εθνικό και διακρατικό επίπεδο θα έχουν τη δυνατότητα με ένα «κλικ» πάνω σε έναν ψηφιακό χάρτη να αντλούν εξειδικευμένες πληροφορίες για τα αγροτεμάχια που τους ενδιαφέρουν, όπως π.χ. για τις πραγματικές αρδευτικές ανάγκες των καλλιεργειών τους σε εβδομαδιαία βάση, για τα χαρακτηριστικά του εδάφους (ελαφριάς, μέσης ή βαριάς σύστασης), για τις ορθές καλλιεργητικές και αρδευτικές πρακτικές (π.χ. ελλειμματική άρδευση), για την εκτιμώμενη συνολική ποσότητα νερού άρδευσης, για τον προσδιορισμό περιοχών/αγροτεμαχίων επιρρεπών σε ξηρασία ή διάβρωση, για ιστορικά μετεωρολογικά δεδομένα σε μορφή γραφημάτων, για την πρόγνωση βασικών μετεωρολογικών παραμέτρων και ακραίων κλιματικών γεγονότων, για τα επίπεδα στρες των φυτών μέσω δορυφορικών εικόνων και για τις κλιματικές συνθήκες που ευνοούν την εμφάνιση ή ανάπτυξη εχθρών και ασθενειών.
«Με την υλοποίηση του έργου, επιδιώκεται η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των καλλιεργειών απέναντι στις αυξανόμενες πιέσεις της κλιματικής αλλαγής, μέσα από την παροχή καινοτόμων ψηφιακών εργαλείων και υπηρεσιών που θα υποστηρίξουν τη βιώσιμη χρήση του νερού», προσθέτει ο Δρ Κουργιαλάς.
Ανάμεσα στους εταίρους του έργου συμπεριλαμβάνονται το Ίδρυμα Τεχνολογίας & Έρευνας (ΙΤΕ), το Ινστιτούτο Γεωργικών Ερευνών Κύπρου (ΙΓΕ), η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου και το Together Cyprus.
Dnews.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου