Πέθανε ο μεγάλος δεξιοτέχνης του κλαρίνου Πετρολούκας Χαλκιάς

Σε ηλικία 91 ετών, έφυγε από τη ζωή ο βιρτουόζος του κλαρίνου, Πετρολούκας Χαλκιάς.

Την είδηση έκαναν γνωστή συνάδελφοί του μέσω των social media μεταξύ των οποίων και ο Μάνος Αχαλινωτόπουλος ο οποίος έγραψε στο Facebook: «Kαλό ταξίδι γέροντά μου!

Στο καλό ψυχούλα μου».

«Όλη η Ήπειρος και όλη η Ελλάδα μας σήμερα πενθεί», έγραψε στο Facebook o Γιάννης Καψάλης.

Ποιος ήταν ο Πετρολούκας Χαλκιάς

Το όνομά του έχει γραφτεί με χρυσά γράμματα στην ιστορία της ελληνικής μουσικής παράδοσης. Ο Πετρολούκας Χαλκιάς, ο κορυφαίος δεξιοτέχνης του ηπειρώτικου κλαρίνου, δεν υπήρξε απλώς ένας μουσικός, αλλά ένας ολόκληρος θεσμός. Ένας άνθρωπος που αφιέρωσε τη ζωή του στη διάσωση, διατήρηση και διάδοση του ηπειρώτικου ήχου, μετατρέποντάς τον σε παγκόσμιο πολιτιστικό πρεσβευτή της Ελλάδας.

Τα πρώτα χρόνια στο Δελβινάκι

Γεννημένος το 1934 στο Δελβινάκι Πωγωνίου, μέσα στη μουσική παράδοση της Ηπείρου, ο Πετρολούκας μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον όπου οι ήχοι του κλαρίνου, του λαούτου και των μοιρολογιών συνόδευαν την καθημερινότητα. Ο πατέρας του, Περικλής Χαλκιάς, ήταν επίσης μουσικός, και παρότι αρχικά δίσταζε να αφήσει το παιδί του να ακολουθήσει το ίδιο μονοπάτι, σύντομα αναγνώρισε το ταλέντο του.

Στα 11 του χρόνια ο Πετρολούκας ξεκίνησε να μαθαίνει κλαρίνο με δάσκαλο τον Φίλιππα Ρούντα, έναν από τους σημαντικότερους κλαρινετίστες της εποχής. Το χάρισμά του ήταν εμφανές από νωρίς. Γρήγορα έγινε γνωστός σε όλη την Ήπειρο για την καθαρότητα του ήχου του, τη δεξιοτεχνία, αλλά κυρίως για την ψυχή που έδινε σε κάθε του ερμηνεία.

Η μετανάστευση και οι εμφανίσεις στις ΗΠΑ

Τη δεκαετία του 1960, ακολουθώντας το μεταναστευτικό ρεύμα χιλιάδων Ελλήνων, ο Πετρολούκας Χαλκιάς βρέθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εκεί έζησε για δύο δεκαετίες, χωρίς ποτέ να αποκοπεί από την ελληνική μουσική παράδοση. Αντίθετα, η παραμονή του στις ΗΠΑ τον ανέδειξε σε πρεσβευτή της ηπειρώτικης μουσικής στην ομογένεια, σε φεστιβάλ παραδοσιακής μουσικής και σε πανεπιστήμια.

Η παρουσία του στις ΗΠΑ υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική για τη διάδοση της ελληνικής δημοτικής μουσικής στην Αμερική, αλλά και για τη δημιουργία ενός νέου ακροατηρίου που γνώρισε και αγάπησε τον πλούτο του ηπειρώτικου ήχου μέσα από τις ερμηνείες του Χαλκιά. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ίδιος είχε την ευκαιρία να παίξει ακόμη και στον Λευκό Οίκο, σε μια στιγμή συμβολικής αναγνώρισης της ελληνικής μουσικής κληρονομιάς.

Η επιστροφή στην Ελλάδα και η καταξίωση

Το 1979 επέστρεψε οριστικά στην Ελλάδα, φέρνοντας μαζί του την εμπειρία και τη γνώση που αποκόμισε στο εξωτερικό. Σύντομα οι ηχογραφήσεις του κέρδισαν κοινό και κριτικούς. Με δίσκους όπως το «Μοιρολόγια και γυρίσματα» και το «Δρόμοι της ψυχής», ο Πετρολούκας Χαλκιάς έφερε την ηπειρώτικη μουσική στο επίκεντρο της ελληνικής δισκογραφίας, την εποχή που η παραδοσιακή μουσική διεκδικούσε ξανά τη θέση που της άξιζε στη δημόσια σφαίρα.

Η μουσική του χαρακτηρίζεται από τον σεβασμό στο ύφος και τη λιτότητα της ηπειρώτικης παράδοσης, συνδυασμένα με μια μοναδική εκφραστικότητα που απογείωνε κάθε μοιρολόγι, κάθε σκάρο, κάθε πανηγυριώτικο σκοπό. Το παίξιμό του δεν ήταν μόνο τεχνικά άρτιο, αλλά βαθιά βιωματικό, βγαλμένο μέσα από τον ίδιο τον τόπο και τους ανθρώπους του.

Ο δάσκαλος των νεότερων γενεών

Εκτός από δεξιοτέχνης, ο Πετρολούκας Χαλκιάς υπήρξε και μεγάλος δάσκαλος. Δίδαξε δεκάδες νεότερους μουσικούς, μεταφέροντας όχι μόνο την τεχνική, αλλά και τη φιλοσοφία της ηπειρώτικης μουσικής, που βασίζεται στη λιτότητα, τη συγκίνηση και το βίωμα. Ανάμεσα στους μαθητές του ξεχωρίζουν σημερινοί κλαρινετίστες, λαουτιέρηδες και τραγουδιστές που συνεχίζουν την παράδοση με σεβασμό και αυθεντικότητα.

Ο ίδιος θεωρούσε πάντα πως το κλαρίνο είναι «φωνή της ψυχής». «Δεν παίζεις κλαρίνο, μιλάς με το κλαρίνο», έλεγε χαρακτηριστικά, θέλοντας να δείξει ότι το όργανο δεν είναι απλώς ένα τεχνικό μέσο, αλλά προέκταση του εσωτερικού κόσμου του μουσικού.

Ο Πετρολούκας Χαλκιάς παρέμεινε μέχρι τα βαθιά του γεράματα ενεργός, δίνοντας συναυλίες σε Ελλάδα και εξωτερικό, συμμετέχοντας σε φεστιβάλ παραδοσιακής μουσικής και ηχογραφώντας. Οι τιμητικές διακρίσεις υπήρξαν πολλές, αλλά εκείνος παρέμενε πάντα σεμνός, πιστός στην καταγωγή και στην τέχνη του.

Δεν υπήρξε μόνο μεγάλος καλλιτέχνης, αλλά και ζωντανός φορέας μνήμης, ιστορίας και πολιτισμού. Η παρακαταθήκη του παραμένει τεράστια: εκατοντάδες ηχογραφήσεις, αναρίθμητες ζωντανές εμφανίσεις, εκατοντάδες μαθητές και πάνω απ’ όλα, η ίδια η συνέχιση του ηπειρώτικου ήχου.

Σε μια εποχή όπου οι παραδόσεις συχνά χάνονται μέσα στο θόρυβο της εποχής, η μορφή του Πετρολούκα Χαλκιά θα στέκει πάντα ως φάρος αυθεντικότητας. Η Ήπειρος, η Ελλάδα και η παγκόσμια μουσική σκηνή οφείλουν πολλά στον άνθρωπο που έκανε το κλαρίνο να μιλάει την πιο βαθιά ανθρώπινη γλώσσα: αυτή της ψυχής.

Η άγνωστη ζωή του μεγαλύτερου Ηπειρώτη κλαρινίστα, Πετρολούκα Χαλκιά

Ο μεγαλύτερος Ηπειρώτης κλαρινίστας Πέτρος (Λούκας) Χαλκιάς , γνωστότερος στο ευρύ κοινό ως Πετρολούκας Χαλκιάς έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 91 ετών αφήνοντας ένα κενό που είναι αδύνατο να καλυφθεί. Σίγουρα ήδη έχουν γραφτεί κάποια αφιερώματα γι’ αυτόν και θα γραφτούν περισσότερα.

Στο άρθρο μας, το οποίο γράφεται κάτω από μεγάλη συναισθηματική φόρτιση, καθώς έχουμε γνωρίσει προσωπικά τον Πετρολούκα και έχουμε χορέψει με τους ήχους του κλαρίνου του, δεν θα αναφερθούμε σε όσα θα γράψουν οι άλλοι, αλλά σε εντελώς άγνωστα στοιχεία γι’ αυτόν. Πολύτιμες πληροφορίες και ανέκδοτες φωτογραφίες μας έδωσε ο καλός φίλος Κώστας Μπότσιος τον οποίο και ευχαριστούμε θερμά…

Οι ρίζες του Πετρολούκα Χαλκιά

Οι πρόγονοι του Πετρολούκα, χρησιμοποιούμε αυτό το όνομα, καθώς έτσι ήταν ευρύτερα γνωστός κατάγονταν από την Βόρεια Ήπειρο. Τον 19ο αιώνα, όταν ολόκληρη η Ήπειρος ήταν τουρκοκρατούμενη, ένας από αυτούς, ο Πέτρος (παππούς ή μακρινός προπάππος του;) έφτασε στην ακριτική σήμερα Καστάνιανη Πωγωνίου Ιωαννίνων. Οι κάτοικοι του χωριού τον υποδέχτηκαν εγκάρδια. Ο τότε «μουχτάρης», ο πρόεδρος της κοινότητας θα λέγαμε, μαζί με τους υπόλοιπους κατοίκους τον ρώτησαν «τι ξέρει να κάνει». «Σιδεράς είμαι», τους απάντησε. Έτσι, το «κοινοτικό συμβούλιο» της εποχής του παραχώρησε γη για να φτιάξει ένα καμίνι και μια καλύβα για να μένει. Πιθανότατα, στην Καστάνιανη απέκτησε το επώνυμο Χαλκιάς.

Φτάνουμε τώρα στις αρχές του 20ου αιώνα

Το 1905 ή το 1906 γεννήθηκε στην Καστάνιανη ο Περικλής Χαλκιάς, πατέρας του Πετρολούκα, μεγάλος κλαρινίστας , με λαμπρή καριέρα στην Αμερική επίσης. Ο Περικλής, που είχε και έναν αδελφό, τον Γιώργο, ερασιτέχνη κλαρινίστα, πολέμησε το 1940. Πήρε μέρος μάλιστα και στη μάχη της Βήσσανης (δείτε σχετικό άρθρο μας στις 17/12/2023), τον Νοέμβριο του 1940.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 ο Περικλής Χαλκιάς παντρεύτηκε στο Δελβινάκι Πωγωνίου, την ιστορική έδρα του Δήμου Πωγωνίου σήμερα. Η σύζυγός του καταγόταν από την οικογένεια σπουδαίων μουσικών Χαρισιάδη. Το ζευγάρι απέκτησε τέσσερα παιδιά. Ανάμεσά τους τον Πέτρο και τον Αχιλλέα, σπουδαίο βιολιστή που έφυγε από κοντά μας πριν λίγα χρόνια.

Η άγνωστη ζωή του μεγαλύτερου Ηπειρώτη κλαρινίστα, Πετρολούκα Χαλκιά: Το πρώτο μεροκάματο, η Αμερική, οι απώλειες που τον σημάδεψαν - Δείτε ανέκδοτες φωτογραφίες — Γάμος στην Καστάνιανη το 1957. Κλαρίνο παίζει ο Πέτρος και βιολί ο Αχιλλέας Χαλκιάς

Ο Πετρολούκας και το κλαρίνο

Με πατέρα τον Περικλή Χαλκιά, που όσοι τον έζησαν στα νιάτα του μιλάνε για έναν μεγάλο κλαρινίστα και θείο τον Κώστα Χαρισιάδη (Κωτσολούκα) ήταν αδύνατον ο Πέτρος να μην γίνει κλαρινίστας και μάλιστα σπουδαίος. Ειδικά όταν μαθήτευσε δίπλα στον Φίλιππο Ρούντα, μια τεράστια μορφή της ηπειρώτικης μουσικής, ο Πέτρος άρχισε, σε πολύ νεαρή ηλικία, να δείχνει δείγματα του μεγάλου του ταλέντου. Όπως μας είπε ο Κώστας Μπότσιος, πρέπει να ήταν μόλις 12 ετών, όταν τον άκουσε να παίζει, ο Γιώργος, ένας Καστανιανίτης που είχε κάνει μεγάλη περιουσία στην Αμερική και ενθουσιάστηκε. Έδωσε ένα σωρό δολάρια στον μικρό Πέτρο, που έκπληκτος τα έδειχνε στον πατέρα του και τη μητέρα του. Στις ανέκδοτες φωτογραφίες που παραθέτουμε παίζει σε γάμους και αυτοσχέδια γλέντια στην Καστάνιανη μεταξύ 1954-1957.

xalkias__4_ — Καστάνιανη 1954, Πέτρος, Αχιλλέας και αριστερά, ο ξάδερφός τους Χρήστος Χαλκιάς

Βέβαια, μπορεί να έλειψε για 20 περίπου χρόνια στην Αμερική, όπου έκανε τεράστια καριέρα, όμως η Ελλάδα και η Ήπειρος ήταν πάντα στο μυαλό του. Ήδη, από τη δεκαετία του 1970 άρχισε να εμφανίζεται στα πανηγύρια του Πωγωνίου, ιδιαίτερα της αγαπημένης του Καστάνιανης προκαλώντας αίσθηση.

Η επιστροφή στην Ελλάδα, η καταξίωση και στη χώρα του και τα χτυπήματα της μοίρας

Το 1979 επέστρεψε για μόνιμη εγκατάσταση στην Ελλάδα. Ήταν πλέον περιζήτητος. Τον χειμώνα χοροί συλλόγων και ηχογραφήσεις και το καλοκαίρι πανηγύρια στην Ήπειρο, και όχι μόνο. Σχεδόν όλοι οι δίσκοι των Ηπειρωτών τραγουδιστών τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 γράφουν: Κλαρίνο: Πέτρος Λούκας Χαλκιάς. Να σημειώσουμε, ότι το «Λούκας» δεν ήταν επίσημο όνομα ή επώνυμο. Το πρόσθεσε ο ίδιος, για να ξεχωρίζει από τους άλλους, επίσης σπουδαίους, Χαλκιάδες. Προέρχεται δε από το όνομα του παππού του Λουκά (Χαρισιάδη). Βασικός συνεργάτης του αυτά τα χρόνια ήταν ο τραγουδιστής Αντώνης Κυρίτσης και ο αδελφός του, σπουδαίος βιολιστής, Αχιλλέας Χαλκιάς.

Από τον γάμο του με τη Μαρία, ο Πετρολούκας απέκτησε τρία παιδιά: τον Γιάννη, γιατρό σήμερα, τον πρόωρα χαμένο, εξαιρετικό κλαρινίστα Μπάμπη (1965-2018) και την Ολυμπία. Ο χαμός του Μπάμπη ήταν μεγάλο πλήγμα για τον πατέρα του Πέτρο. Μερικά χρόνια πριν είχε σκοτωθεί σε τροχαίο έξω από τα Γιάννενα και η σύζυγος του Πετρολούκα, Μαρία. Το αυτοκίνητο που οδηγούσε ο Πέτρος ξέφυγε από την πορεία του, αν δεν κάνουμε λάθος στην περιοχή της Κανέτας, μεταξύ Ιωαννίνων - Άρτας και προσέκρουσε σε βράχια, με αποτέλεσμα να βρει τραγικό θάνατο η σύζυγός του Μαρία. Το 2015 είχε φύγει από τη ζωή και ο αδελφός του Αχιλλέας (γεννημένος το 1937). Όλα αυτά τα τραγικά γεγονότα σημάδεψαν τον Πετρολούκα Χαλκιά, που έβρισκε πάντα διέξοδο στο αγαπημένο του κλαρίνο. Συνεχιστής της μουσικής παράδοσης της οικογένειας του Πετρολούκα είναι πλέον ο εγγονός του Πέτρος Χαλκιάς, νεαρός, πολύ καλός κλαρινίστας που ευχόμαστε και ελπίζουμε να φτάσει, αν και είναι δύσκολο, τον παππού και τον προπάππο του, τον Περικλή (Κλη για όσους τον ήξεραν).

Ο Πετρολούκας και η Καστάνιανη

Μπορεί να ταξίδεψε σε πολλά μέρη του κόσμου, μπορεί να τον γνώρισε όλη η Ελλάδα, αλλά ο ίδιος ο Πετρολούκας δεν ξεχνούσε ποτέ το χωριό του πατέρα του, το χωριό που και ο ίδιος πήρε σε ηλικία μόλις 12 ετών τα πρώτα του χρήματα, που ήταν μάλιστα δολάρια, την Καστάνιανη Πωγωνίου.

Πριν λίγα χρόνια παρέδωσε συμβολικά στη νέα γενιά της Καστάνιανης ένα από τα κλαρίνα του, το οποίο τοποθετήθηκε στο μουσείο του χωριού. Στον ίδιο χώρο υπάρχουν ένα βιολί του αδελφού του Αχιλλέα και ένα κλαρίνο τον πατέρα του Περικλή. Στη φωτογραφία της «παράδοσης» του κλαρίνου, στο «Μπαϊράκι» του Κορυδαλλού, δεξιά από τον Πέτρο, ο Κώστας Μπότσιος και αριστερά, με τα γένια, ο Βαγγέλης Οικονόμου, ερασιτέχνης κλαρινίστας που παίζει όμως φανταστικά τους πωγωνήσιους σκοπούς. Όρθιοι, από αριστερά, οι: Κυριάκος, Γιώργος, Θανάσης και Νίκος…

Καλό ταξίδι Πέτρο. Σε ευχαριστούμε για όλα. Δεν θα σε ξεχάσουμε ποτέ. Κι εσύ, από εκεί ψηλά, να μαγεύεις με το κλαρίνο σου όλους τους Ηπειρώτες και όχι μόνο. Θερμά συλλυπητήρια στον αδερφό του Χρήστο, την αδερφή του (ζουν στην Αμερική), τα παιδιά του Γιάννη και Ολυμπία και όλους τους συγγενείς του.

Θερμές ευχαριστίες και πάλι στον καλό φίλο Κώστα Μπότσιο για τις φωτογραφίες και τις πληροφορίες που μας έδωσε και στην κυρία Βασιλική, που γνώριζε τον Πέτρο και τον μπάρμπα Κλη από πολύ μικρή…