Πενήντα χρόνια μετά το τέλος της δικτατορίας, η Ισπανία εξακολουθεί να αναμετριέται με το βάρος των νεκρών της, τη σκιά της σιωπής και την απροσδόκητη επιστροφή της νοσταλγίας για την δικτατορία του Φράνκο από τη νέα γενιά.
Ποιος ήταν ο Φρανσίσκο Φράνκο - Από τους πολέμους του Μαρόκου στην κορυφή της εξουσίας
Ο Φρανσίσκο Φράνκο Μπααμόντε γεννήθηκε το 1892 στη Γαλικία. Ανήκε στη γενιά των λεγόμενων «Αφρικανών» αξιωματικών, που απέκτησαν φήμη και δύναμη στους αποικιακούς πολέμους του ισπανικού στρατού στο Μαρόκο. Η εμπειρία αυτή διαμόρφωσε έναν αξιωματικό ακραία πειθαρχημένο, αποφασιστικό και αφοσιωμένο στη στρατιωτική ιεραρχία.
Στη δεκαετία του 1930, η Ισπανία προσπάθησε να οικοδομήσει μια σύγχρονη Δημοκρατία, με εκκοσμίκευση, μεταρρύθμιση της γης, ενίσχυση των μειονοτήτων και περιορισμό της στρατιωτικής ισχύος. Η αντίδραση του στρατού, της Εκκλησίας και των συντηρητικών ελίτ υπήρξε άμεση.
Στις 18 Ιουλίου 1936, ο Φράνκο ηγήθηκε της στρατιωτικής εξέγερσης που διέσπασε τη χώρα στα δύο και τη βύθισε σε έναν τριετή εμφύλιο πόλεμο. Η υποστήριξη από τη ναζιστική Γερμανία και τη φασιστική Ιταλία υπήρξε καθοριστική. Όταν ο πόλεμος τελείωσε το 1939, ο Φράνκο επιβλήθηκε ως «Caudillo» μιας δικτατορίας που επρόκειτο να διαρκέσει τέσσερις δεκαετίες. O Φρανσίσκο Φράνκο
Πώς εγκαθίδρυσε και διατήρησε τη δικτατορία του - Ο μηχανισμός ενός καθεστώτος που άντεξε 40 χρόνια
Η φρανκική εξουσία στηρίχθηκε σε τέσσερις βασικούς άξονες:
- Καταστολή χωρίς όρια Από τους πρώτους μήνες του εμφυλίου, η καταστολή ήταν εκτεταμένη και συστηματική. Εκτελέσεις, φυλακίσεις, στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας και εξορίες υποχρέωσαν την κοινωνία σε σιωπή. Η βία δεν στόχευε μόνο αντιπάλους, αλλά ολόκληρες επαγγελματικές και κοινωνικές ομάδες: δασκάλους, δημοκρατικούς αξιωματούχους, καλλιτέχνες, συνδικαλιστές.
- Απόλυτος έλεγχος των θεσμών
Πολιτικά κόμματα και συνδικάτα καταργήθηκαν. Ο Τύπος υποτάχθηκε σε αυστηρή λογοκρισία. Τα δικαστήρια λειτουργούσαν υπό στενή κρατική επιτήρηση. Η Εκκλησία απέκτησε πρωτοφανή επιρροή στην εκπαίδευση και στις κοινωνικές πολιτικές.
- Ιδεολογία και εθνικός μύθος Η «Εθνικοκαθολική» ταυτότητα προωθούσε μια ομογενοποιημένη εικόνα «ισπανικότητας». Περιφερειακές γλώσσες και ταυτότητες (Καταλονία, Χώρα των Βάσκων) καταπιέστηκαν. Η κοινωνία διαπαιδαγωγήθηκε μέσα σε ένα μείγμα αυταρχισμού, θρησκευτικής ευλάβειας και πατριαρχικών αξιών.
- Διεθνείς ισορροπίες και επιβίωση Παρά την ιδεολογική του συγγένεια με τα φασιστικά καθεστώτα, ο Φράνκο δεν εντάχθηκε επίσημα στον Άξονα. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ισπανία αποκλείστηκε αρχικά από διεθνείς οργανισμούς, αλλά ο Ψυχρός Πόλεμος την επανέφερε στο προσκήνιο ως αντισοβιετικό σύμμαχο. Η συμφωνία με τις ΗΠΑ το 1953 - ανταλλαγή στρατιωτικών βάσεων με οικονομική βοήθεια - ενίσχυσε την οικονομική ανάκαμψη του καθεστώτος.
Έτσι συντηρήθηκε ένα αυταρχικό μοντέλο σχεδόν μισού αιώνα, που επέζησε παρά τη διεθνή απομόνωση και τις εσωτερικές πιέσεις.
Τα μεγέθη μιας δικτατορίας
Από 130.000 έως 200.000 εκτελέστηκαν από το 1936 έως τα μέσα της δεκαετίας του 1940.
Έως 600.000 φυλακίστηκαν ή στάλθηκαν σε καταναγκαστικά έργα.
Περίπου 500.000 πέρασαν τα σύνορα προς Γαλλία και Λατινική Αμερική ως πολιτικοί πρόσφυγες.
6.000 ομαδικοί τάφοι υπάρχουν ακόμη και σήμερα στη χώρα.
40 χρόνια απόλυτης εξουσίας, χωρίς πολιτικές ελευθερίες ή ανεξάρτητη κοινωνία πολιτών.
Στις γυναίκες απονεμόταν καθεστώς «ανηλίκου» - δεν μπορούσαν να εργαστούν, να ταξιδέψουν ή να διαχειριστούν λογαριασμούς χωρίς άδεια συζύγου.
Χιλιάδες παιδιά αντιφρονούντων ιδρυματοποιήθηκαν ή δόθηκαν για υιοθεσία χωρίς συναίνεση.
Οι αριθμοί αυτοί συνθέτουν το πραγματικό μέγεθος ενός καθεστώτος που σημάδεψε τον 20ό αιώνα της Ισπανίας.
Ισπανία μία χώρα που «ανασκάπτει» τον εαυτό της
Στη Γρανάδα, ένα τηλεφώνημα άλλαξε μια οικογενειακή ιστορία που έμενε ανοιχτή από το 1936. Τα οστά του Φερμίν Ρολδάν Γκαρθία, εκτελεσμένου κατά τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου, βρέθηκαν σε μια χαράδρα στο Βίσναρ. Η ταυτοποίηση του είναι μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας που επιχειρεί να επαναφέρει στη δημόσια μνήμη χιλιάδες αγνοουμένους.
Οι εκταφές στην Ισπανία προχωρούν με αργό ρυθμό. Η χώρα έχει ακόμη και σήμερα περισσότερους από 6.000 μαζικούς τάφους που εκτείνονται σε δάση, χωράφια, αυλές, παλιά νεκροταφεία. Οι αρχαιολόγοι μιλούν για μια διαδικασία επίπονη, συχνά απρόβλεπτη, που εξαρτάται από πολιτικές προτεραιότητες και διαθέσιμους πόρους.
Οι πιο πρόσφατες ανασκαφές στη Γρανάδα έφεραν στο φως ακόμη 12 σορούς, ανάμεσά τους και ένα παιδί ηλικίας από 11έως 14 ετών. Κάθε ταυτοποίηση δίνει ένα ελάχιστο στίγμα δικαίωσης, τόσο για τις οικογένειες όσο και για μια κοινωνία που επί δεκαετίες παρέμενε σε σιωπή.
Το τίμημα μιας «σιωπηλής» συμφωνίας
Μετά τον θάνατο του Φράνκο στις 20 Νοεμβρίου 1975, η Ισπανία επέλεξε μια δημοκρατική μετάβαση που στηρίχθηκε στη συναίνεση. Η επιλογή αυτή οδήγησε σε σταθερότητα, αλλά όχι σε θεσμική απονομιμοποίηση της δικτατορίας. Δεν υπήρξε «ξεκαθάρισμα λογαριασμών», ούτε λογοδοσία για την καταστολή και την ασύμμετρη βία.
Η «σιωπηλή συμφωνία» της μεταπολίτευσης - να κοιτάξει η χώρα μπροστά χωρίς να ανοίξει τα τραύματα του παρελθόντος - δημιούργησε ένα κενό μνήμης. Για χρόνια, ελάχιστα μνημεία αφαιρέθηκαν, ελάχιστοι τάφοι ανοίχτηκαν, ελάχιστα σχολικά βιβλία ασχολήθηκαν ουσιαστικά με την περίοδο του Φράνκο.
Η νέα γενιά και η επικίνδυνη επιστροφή στο παρελθόν
Σήμερα, ένα νέο και ανησυχητικό φαινόμενο καταγράφεται. Περίπου 20% των Ισπανών ηλικίας 18-24 δηλώνει ότι θεωρεί τη φρανκική περίοδο «καλή» ή «πολύ καλή». Οι εκπαιδευτικοί αναφέρουν ότι πολλοί μαθητές επαναλαμβάνουν στα κοινωνικά δίκτυα σλόγκαν και απλουστευτικές αφηγήσεις: «δεν υπήρχαν προβλήματα», «υπήρχε τάξη», «τα πράγματα ήταν πιο καθαρά».
Οι οικονομικές πιέσεις παίζουν ρόλο. Η ανεργία και το στεγαστικό αδιέξοδο ωθούν μια μερίδα νέων να βλέπει στο παρελθόν μια φαντασιακή σταθερότητα. Το Vox αξιοποιεί ακριβώς αυτό το κενό. Με έμφαση στην «εθνική ενότητα» και στην «επιστροφή στις αξίες», αποφεύγει την ανοιχτή απολογία του φρανκισμού αλλά επενδύει συστηματικά στην αμφισβήτηση της δημοκρατικής μνήμης. Μια φωτογραφία που τραβήχτηκε στις 9 Ιανουαρίου 2025 δείχνει το μαυσωλείο του Ισπανού δικτάτορα Φρανσίσκο Φράνκο, στολισμένο με σημαίες και μηνύματα που άφησαν υποστηρικτές του
Η σύγχρονη Ισπανία - πρόοδος και σκιά
Από το 1975 έως σήμερα, η Ισπανία έχει μεταμορφωθεί θεσμικά και κοινωνικά. Η θέση της γυναίκας άλλαξε ριζικά, τα ανθρώπινα δικαιώματα ενισχύθηκαν, ο ρόλος της χώρας στο ευρωπαϊκό πλαίσιο αναβαθμίστηκε εντυπωσιακά.
Ωστόσο, η απουσία της επίσημης και αποφασιστικής καταδίκης της δικτατορίας επέτρεψε την επιβίωση ενός «κοινωνιολογικού φρανκισμού». Μιας διάχυτης νοσταλγίας, όχι πάντα συνειδητής, αλλά ριζωμένης σε δεκαετίες σιωπής.
Η Ισπανία του 2025 δεν είναι η Ισπανία του Φράνκο. Αλλά εξακολουθεί να ζει με τα κατάλοιπα ενός καθεστώτος που τελείωσε χωρίς κάθαρση, χωρίς δικαιοσύνη, χωρίς πλήρη ιστορική αποτύπωση.
Οι εκταφές, οι νέες πολιτικές εντάσεις, η άνοδος του Vox και η επέλαση της «ψηφιακής νοσταλγίας» δείχνουν ότι ο φρανκισμός δεν είναι μόνο μια περίοδος που πέρασε. Είναι μια συζήτηση που δεν έκλεισε ποτέ. Το πραγματικό ερώτημα, μισό αιώνα μετά, δεν είναι πώς πέθανε ο Φράνκο. Είναι πώς η Ισπανία επιλέγει να ζήσει με το παρελθόν του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου